ข้อมูลภูมินามสมุทรสาคร

ฐานข้อมูลภูมินามในสมุทรสาครนี้เกิดขึ้นจากงานวิจัย 2 ชิ้น ได้แก่ ภูมิสังคมและประวัติศาสตร์ท้องถิ่นเมืองสมุทรสาคร กรณีศึกษาภูมินามในอำเภอเมืองสมุทรสาคร และภูมิสังคมและประวัติศาสตร์ท้องถิ่นเมืองสมุทรสาคร กรณีศึกษาภูมินามอำเภอกระทุ่มแบนอำเภอบ้านแพ้ว ภายใต้โครงการการศึกษาวิจัยสังคมวัฒนธรรมในพื้นที่ชุมชนชายฝั่งทะเลอ่าวไทยบริเวณลุ่มแม่น้ำเจ้าพระยาถึงลุ่มแม่น้ำท่าจีน ปีที่ 1 และ 2 พ.ศ. 2559 และ พ.ศ. 2560 ตามลำดับ กลุ่มงานวิจัยและพัฒนา ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน) ซึ่งมีสรุปผลการศึกษาของงานวิจัยทั้งสองชิ้นดังนี้ งานวิจัยนี้ มุ่งประเด็นไปในเรื่องของการศึกษาเชิงพื้นที่ ที่มีภูมิทัศน์ที่หลากหลาย ซึ่งได้แก่พื้นที่จังหวัดสมุทรสาคร โดยในการวิจัยระยะที่ 1 ได้ศึกษาภูมินามประเภท “ชื่อหมู่บ้าน” ของอำเภอเมืองสมุทรสาคร ซึ่งมีจำนวน 148 ชื่อ ผลการศึกษาแสดงให้เห็นว่า การอธิบายถึงที่มาของชื่อหมู่บ้านโดยคนในชุมชน มักเป็นเรื่องมุขปาฐะ และเป็นไปในทำนองที่เรียกว่า “อัตวิสัย” อย่างไรก็ตาม ที่มาของชื่อหมู่บ้านบางชื่อ ก็สามารถใช้แนวคิดที่คณะผู้วิจัยพัฒนาขึ้นมา ซึ่งเรียกว่า “ภูมิลักษณ์นิยม” มาใช้อธิบายที่มาของชื่อได้อย่างสอดคล้องกับลักษณะของภูมิทัศน์ทางธรรมชาติของหมู่บ้านนั้นได้ด้วยเช่นกัน ดังนั้น เป้าหมายของการศึกษาภูมินามศาสตร์เชิงมานุษยวิทยาในครั้งนี้ จึงมิใช่การค้นหาข้อเท็จจริง แต่เป็นการนำเสนอทั้ง “ข้อเท็จ” และ “ข้อจริง” ที่ปรากฏในเรื่องเล่า เพื่อการวิเคราะห์ความสัมพันธ์ระหว่างชื่อสถานที่กับรูปแบบภูมิทัศน์ท้องถิ่น ทั้งนี้ก็เพื่อเชื่อมโยงข้อมูลให้เห็นถึงความสัมพันธ์เชิงระหว่างพลวัตทางสังคมวัฒนธรรม กับพลวัตของภูมินามในท้องถิ่น

สำหรับอีกชิ้นหนึ่งเป็นงานศึกษาต่อเนื่องจากโครงการวิจัยฯ กรณีศึกษาภูมินามในอำเภอเมืองสมุทรสาคร คือ กรณีศึกษาภูมินามอำเภอกระทุ่มแบนและอำเภอบ้านแพ้ว โดยในฉบับนี้ มีวัตถุประสงค์เพื่อรวบรวมที่มาของชื่อหมู่บ้านในอำเภอกระทุ่มแบนและอำเภอบ้านแพ้ว เพื่อนำไปวิเคราะห์ สังเคราะห์ความสัมพันธ์เชิงรูปแบบระหว่าง “ชื่อหมู่บ้าน” กับสิ่งต่างๆ ได้แก่ ภูมิทัศน์ ภูมิสังคม ความเปลี่ยนแปลงทางสังคม-วัฒนธรรม ในบริบทประวัติศาสตร์ท้องถิ่น โดยศึกษาผ่านชื่อหมู่บ้านทั้งหมดเชิงพื้นที่ 264 ชื่อหมู่บ้าน ผลการศึกษาพบว่า วิธีการทางโครงสร้างทางภาษาศาสตร์สามารถวิเคราะห์ว่า ชื่อหมู่บ้านในเขตอำเภอกระทุ่มแบน และอำเภอบ้านแพ้ว ซึ่งเป็นชุมชนเกิดในระยะหลังของพัฒนาการประวัติศาสตร์ท้องถิ่นทั้งจังหวัด ส่วนใหญ่ตั้งชื่อตามภูมิทัศน์ทางวัฒนธรรมที่อยู่โดยรอบหมู่บ้านมากกว่าภูมิลักษณ์ที่เป็นที่นิยมในบริเวณอำเภอเมืองสมุทรสาคร